Co znaczy FRASZKI JANA KOCHANOWSKIEGO:
Współczesny czytelnik, w szczególności ten, który zetknął się z antologią Juliana Tuwima Cztery wieki fraszki polskiej, sądzi regularnie, Iż fraszka to krótki utwór wierszowany o treści niepoważnej, wręcz komicznej i błahej. W czasie gdy, gdy uważnie przeczytamy tom wierszy Jana Kochanowskiego zatytułowany Fraszki, zauważymy, Iż są tam utwory o bardzo różnej długości - od dwuwierszy do tekstów kilkudziesięciowersowych - i o bardzo różnorodnej tematyce: od scenek obyczajowych, wierszy obscenicznych, nawet wulgarnych, przez subtelne erotyki do wierszy refleksyjno filozoficznych, a nawet modlitw.
Sante Gracciotti dowiódł, Iż włoski słowo "frasca" - od którego Kochanowski utworzył polski słowo "fraszka" i wprowadził go do polszczyzny - oznaczał nie tylko "gałązkę pokrytą liśćmi" (to znaczenie dosłowne), lecz także: "1) osobę bez znaczenia, niepoważną; 2) rzeczy i kwestie małej wagi; 3) językowe drobiazgi, kawały, także pisane". U włoskiego pisarza renesansowego Boccaccia "frasca" to, odnosząc się do strojów, "drobne świecidełka", "upiększenia". Etymologia wyrazu "fraszka" wskazywałaby zatem na błahość, niewielkie znaczenie tych utworów. Trzeba jednak pamiętać, Iż słowo ten odnosił się do swoistej filozofii życia ludzkiego głoszonej poprzez Kochanowskiego. Tak więc w słynnej fraszce O żywocie ludzkim, która stanowi właściwy wstęp do całego zbioru, czytamy, Iż "Fraszki to wszytko, cokolwiek myślemy, / Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy", czyli wszystkie ludzkie działania są właśnie fraszką, a więc... tu już każdy musi sam dopowiedzieć sobie, jak rozumie to stwierdzenie.
Jeszcze dobitniej wyraża tę myśl pisarz w Trenie XI, który rozpoczyna od słów: ""Fraszka cnota!" - powiedział Brutus porażony. / Fraszka, kto się przypatrzy, fraszka z każdej strony!". My jednak skupimy własne zainteresowanie na zbiorze utworów poetyckich nazwanych poprzez poetę fraszkami. Czy Kochanowski pierwszy pisał fraszki? Oczywiście nie! Epigramaty - krótkie, kunsztowne, regularnie dowcipne wiersze opiewające różne wydarzenia, sytuacje, osoby - powstawały już od starożytności i pośród ówczesnych utworów rozpoznać można te, które inspirowały Kochanowskiego. Najsłynniejszym zbiorem takich wierszy była słynna Antologia grecka (I w. n.e.) - zestaw starożytnych, greckich epigramatów, anegdot, facecji znany w renesansie ze skróconej wersji zwanej Antologią Planudejską. Drugim słynnym zbiorem krótkich wierszy, z którego także korzystał Kochanowski, była Epigrammatum liber (Księga epigramatów) rzymskiego poety Marcjalisa (żył w latach 40-104 n.e.). Trzeci wreszcie zestaw, aczkolwiek trudno go nazwać czysto epigramatycznym, to utwory greckiego poety Anakreonta (albo mu przypisywane) znane wówczas i wydawane pod nazwą anakreontyków. Fraszki Kochanowskiego będące parafrazami czy przeróbkami anakreontyków regularnie noszą zwyczajnie tytuł Z Anakreonta.
¬ródła zawartych we fraszkach pomysłów, anegdot, dowcipów są jeszcze liczniejsze. Kochanowski czerpał tu ze zbioru łacińskich przysłów i sentencji zgromadzonych poprzez Erazma z Rotterdamu pt. Adagia, z księgi utworów literacko plastycznych składających się z 3 części - motta, obrazka i komentującego obrazek epigramatu - nazywanych emblematami, a opublikowanych po raz pierwszy w 1531 r. poprzez Andrea Alciatiego. We fraszkach miłosnych widać wpływy literaturze włoskiego poety wczesnorenesansowego, Francesco Petrarki. Nie możemy jednak zapomnieć o wzorze głównym, którym było przecież samo życie, codzienne wydarzenia na królewskim dworze i refleksje pojawiające się w czarnoleskiej arkadii. Dialogowa, znana wszystkim fraszka O doktorze Hiszpanie, dowcipne i złośliwe fraszki, takie jak: Na Chmurę, Do Mikołaja Mieleckiego, Do Mikołaja Firleja, O Koźle, dotyczą osób i wydarzeń codziennego życia. Skarży się Kochanowski, Iż już za sporo ma pomysłów, które mu ludzie przynoszą, aby je dowcipnie opracował we fraszkach, wspomina, Iż niektórzy (jak Mikołaj Firlej we fraszce III, 73) bardzo chcą zostać uwiecznieni we fraszkach, aczkolwiek im to na dobre może nie wyjść. To oczywiście przewrotne stwierdzenie, ponieważ wiadomo było, Iż znalezienie się w zbiorze słynnego poety przynosiło zaszczyt, a nie ujmę.
Dziedzina fraszek jest bardzo różnorodna. Janusz Pelc odznacza następujące ekipy fraszek: po pierwsze, najliczniejsze tu "żarty i dowcipne anegdoty, regularnie ujęte w miniaturowe scenki albo obrazki epickie. Na drugim miejscu znalazłyby się erotyki rozmaitego gatunku" - nawiązujące do petrarkizmu, antypetrarkizmu, madrygałów, świata pastersko sielankowego. Znajdujemy także we Fraszkach "erotyki rubaszne, czasem z aluzjami obscenicznymi, a również satyryczne docinki wobec przedstawicielek płci pięknej, w szczególności wobec podstarzałych zalotnic". Po trzecie, znajdują się tu: "wiersze do przyjaciół, znajomych" - dowcipne, ironiczne, czasem autoironiczne. Ponadto, po czwarte, "wiersze, gdzie autor zwracał się sam do siebie" i "fraszki o fraszkach".
Zasadą organizującą ten ogromny zestaw fraszek była varietas, różnorodność. Nawet gdy pod koniec życia sam pisarz przygotował tom Fraszek podzielony na trzy księgi, okazało się, Iż trudno tu odnaleźć jakąś zasadę kompozycyjną. Wprawdzie Księgi pierwsze posiadają kompozycyjną klamrę - dwie refleksyjne fraszki zatytułowane O żywocie ludzkim, Księgi drugie otwiera fraszka Ku Muzom (czyli patronkom poetyckiej twórczości, u których artysta zabiega tu o poetycką nieśmiertelność), a kończą je trzy fraszki Na most warszewski, lecz już trudno odnaleźć jakąkolwiek tego rodzaju myśl kompozycyjną w Księgach trzecich rozpoczętych autobiograficzną fraszką Do gór i lasów, podsumowującą życie poety, skończonych jednak dość przypadkowo. Uczeni badali chronologię stworzenia fraszek i dowiedli, Iż w dwu pierwszych księgach znajdują się fraszki chronologicznie poprzednie, a w trzeciej późniejsze. Trzeba powiedzieć jasno - zbiorem fraszek rządzi dobrze zadomowiona w poezji renesansowej zasada varietas - różnorodności, rozmaitości. I to jest varietas odnosząca się zarówno do tematyki i rodzajów wiersza, jak i do kompozycji. Zasadą jest w tym wypadku swoisty brak zasad (rygorystycznie rozumianych), różnorodność podobna jak na łące, która pełna jest kwiatów: różnych i rozmaicie rozmieszczonych.
Zestaw fraszek jest wynikiem - jak już zauważono - poetyckiego eksperymentowania. Mamy tu gdyż trzy pierwsze w poezji polskiej sonety - był to gatunek nowożytny, nie ujęty w starożytnych poetykach i stawał się wówczas obiektem eksperymentów w różnych literaturach narodowych. Te trzy sonety Kochanowskiego to: Do paniej (I, 97), Do Franciszka (II, 105) i do St[anisława] Wapowskiego (III, 24). Uczeni spierali się poprzez lata, czy to są sonety tak zwany włoskie, czy francuskie, ponieważ teksty te nie do końca są podobne w swym kształcie do klasycznych sonetów; wysuwano hipotezę, Iż nie to są w ogóle sonety, a przecież można powiedzieć, Iż to są właśnie poetyckie eksperymenty nad nowym gatunkiem literackim, który dojrzałą postać dostał w Polsce nieco potem, dzięki twórczości Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.
Tak więc fraszka to niekoniecznie klasyczny, wzorowany na antyku epigramat. Są w zbiorze Kochanowskiego utwory zupełnie odmienne, takie jak fraszka Do dziewki ("Nie uciekaj przede mną, dziewko urodziwa...") - pikantny erotyk, anakreontyk, pieśń miłosna, przypominająca nawet bardziej nie wszystkie ody Horacego niż drobne epigramaty. Różne są także style wypowiedzi lirycznej we Fraszkach. Naukowcy zauważyli, Iż możemy w nich odnaleźć tonację tragiczną i komiczną, styl "głośno retoryczny" (termin Wacława Borowego) we fraszkach satyryczno dydaktycznych, w kunsztownych erotykach, lecz także, w innych, refleksyjnych - jak to ujął Janusz Pelc - "poetycki styl potoczny", ściszony, kolokwialny.
Kochanowski pisał także fraszki łacińskie, które określał nazwą foricoenia, podobne w założeniach artystycznych do fraszek polskich i podejmujące czasami podobne tematy. Do foricoeniów należy pierwszy drukowany wiersz Jana Kochanowskiego - Epitaphium Cretcovii - epitafium Erazma Kretkowskiego, zmarłego w maju 1558 r. w Padwie kasztelana gnieźnieńskiego. Napisany poprzez Kochanowskiego epigramat został wyryty na nagrobku Kretkowskiego w bazylice św. Antoniego Padewskiego i do dziś może stanowić atrakcję turystyczną dla polskich miłośników Kochanowskiego zwiedzających Włochy. Utwór ten został zresztą wydrukowany w 1560 r., zapewne bez wiedzy i zgody autora, w wydawnictwie, które można aby określić jako ówczesny przewodnik turystyczny po Padwie.
Zobacz także: GATUNKI LITERACKIE, KOCHANOWSKI
Sante Gracciotti dowiódł, Iż włoski słowo "frasca" - od którego Kochanowski utworzył polski słowo "fraszka" i wprowadził go do polszczyzny - oznaczał nie tylko "gałązkę pokrytą liśćmi" (to znaczenie dosłowne), lecz także: "1) osobę bez znaczenia, niepoważną; 2) rzeczy i kwestie małej wagi; 3) językowe drobiazgi, kawały, także pisane". U włoskiego pisarza renesansowego Boccaccia "frasca" to, odnosząc się do strojów, "drobne świecidełka", "upiększenia". Etymologia wyrazu "fraszka" wskazywałaby zatem na błahość, niewielkie znaczenie tych utworów. Trzeba jednak pamiętać, Iż słowo ten odnosił się do swoistej filozofii życia ludzkiego głoszonej poprzez Kochanowskiego. Tak więc w słynnej fraszce O żywocie ludzkim, która stanowi właściwy wstęp do całego zbioru, czytamy, Iż "Fraszki to wszytko, cokolwiek myślemy, / Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy", czyli wszystkie ludzkie działania są właśnie fraszką, a więc... tu już każdy musi sam dopowiedzieć sobie, jak rozumie to stwierdzenie.
Jeszcze dobitniej wyraża tę myśl pisarz w Trenie XI, który rozpoczyna od słów: ""Fraszka cnota!" - powiedział Brutus porażony. / Fraszka, kto się przypatrzy, fraszka z każdej strony!". My jednak skupimy własne zainteresowanie na zbiorze utworów poetyckich nazwanych poprzez poetę fraszkami. Czy Kochanowski pierwszy pisał fraszki? Oczywiście nie! Epigramaty - krótkie, kunsztowne, regularnie dowcipne wiersze opiewające różne wydarzenia, sytuacje, osoby - powstawały już od starożytności i pośród ówczesnych utworów rozpoznać można te, które inspirowały Kochanowskiego. Najsłynniejszym zbiorem takich wierszy była słynna Antologia grecka (I w. n.e.) - zestaw starożytnych, greckich epigramatów, anegdot, facecji znany w renesansie ze skróconej wersji zwanej Antologią Planudejską. Drugim słynnym zbiorem krótkich wierszy, z którego także korzystał Kochanowski, była Epigrammatum liber (Księga epigramatów) rzymskiego poety Marcjalisa (żył w latach 40-104 n.e.). Trzeci wreszcie zestaw, aczkolwiek trudno go nazwać czysto epigramatycznym, to utwory greckiego poety Anakreonta (albo mu przypisywane) znane wówczas i wydawane pod nazwą anakreontyków. Fraszki Kochanowskiego będące parafrazami czy przeróbkami anakreontyków regularnie noszą zwyczajnie tytuł Z Anakreonta.
¬ródła zawartych we fraszkach pomysłów, anegdot, dowcipów są jeszcze liczniejsze. Kochanowski czerpał tu ze zbioru łacińskich przysłów i sentencji zgromadzonych poprzez Erazma z Rotterdamu pt. Adagia, z księgi utworów literacko plastycznych składających się z 3 części - motta, obrazka i komentującego obrazek epigramatu - nazywanych emblematami, a opublikowanych po raz pierwszy w 1531 r. poprzez Andrea Alciatiego. We fraszkach miłosnych widać wpływy literaturze włoskiego poety wczesnorenesansowego, Francesco Petrarki. Nie możemy jednak zapomnieć o wzorze głównym, którym było przecież samo życie, codzienne wydarzenia na królewskim dworze i refleksje pojawiające się w czarnoleskiej arkadii. Dialogowa, znana wszystkim fraszka O doktorze Hiszpanie, dowcipne i złośliwe fraszki, takie jak: Na Chmurę, Do Mikołaja Mieleckiego, Do Mikołaja Firleja, O Koźle, dotyczą osób i wydarzeń codziennego życia. Skarży się Kochanowski, Iż już za sporo ma pomysłów, które mu ludzie przynoszą, aby je dowcipnie opracował we fraszkach, wspomina, Iż niektórzy (jak Mikołaj Firlej we fraszce III, 73) bardzo chcą zostać uwiecznieni we fraszkach, aczkolwiek im to na dobre może nie wyjść. To oczywiście przewrotne stwierdzenie, ponieważ wiadomo było, Iż znalezienie się w zbiorze słynnego poety przynosiło zaszczyt, a nie ujmę.
Dziedzina fraszek jest bardzo różnorodna. Janusz Pelc odznacza następujące ekipy fraszek: po pierwsze, najliczniejsze tu "żarty i dowcipne anegdoty, regularnie ujęte w miniaturowe scenki albo obrazki epickie. Na drugim miejscu znalazłyby się erotyki rozmaitego gatunku" - nawiązujące do petrarkizmu, antypetrarkizmu, madrygałów, świata pastersko sielankowego. Znajdujemy także we Fraszkach "erotyki rubaszne, czasem z aluzjami obscenicznymi, a również satyryczne docinki wobec przedstawicielek płci pięknej, w szczególności wobec podstarzałych zalotnic". Po trzecie, znajdują się tu: "wiersze do przyjaciół, znajomych" - dowcipne, ironiczne, czasem autoironiczne. Ponadto, po czwarte, "wiersze, gdzie autor zwracał się sam do siebie" i "fraszki o fraszkach".
Zasadą organizującą ten ogromny zestaw fraszek była varietas, różnorodność. Nawet gdy pod koniec życia sam pisarz przygotował tom Fraszek podzielony na trzy księgi, okazało się, Iż trudno tu odnaleźć jakąś zasadę kompozycyjną. Wprawdzie Księgi pierwsze posiadają kompozycyjną klamrę - dwie refleksyjne fraszki zatytułowane O żywocie ludzkim, Księgi drugie otwiera fraszka Ku Muzom (czyli patronkom poetyckiej twórczości, u których artysta zabiega tu o poetycką nieśmiertelność), a kończą je trzy fraszki Na most warszewski, lecz już trudno odnaleźć jakąkolwiek tego rodzaju myśl kompozycyjną w Księgach trzecich rozpoczętych autobiograficzną fraszką Do gór i lasów, podsumowującą życie poety, skończonych jednak dość przypadkowo. Uczeni badali chronologię stworzenia fraszek i dowiedli, Iż w dwu pierwszych księgach znajdują się fraszki chronologicznie poprzednie, a w trzeciej późniejsze. Trzeba powiedzieć jasno - zbiorem fraszek rządzi dobrze zadomowiona w poezji renesansowej zasada varietas - różnorodności, rozmaitości. I to jest varietas odnosząca się zarówno do tematyki i rodzajów wiersza, jak i do kompozycji. Zasadą jest w tym wypadku swoisty brak zasad (rygorystycznie rozumianych), różnorodność podobna jak na łące, która pełna jest kwiatów: różnych i rozmaicie rozmieszczonych.
Zestaw fraszek jest wynikiem - jak już zauważono - poetyckiego eksperymentowania. Mamy tu gdyż trzy pierwsze w poezji polskiej sonety - był to gatunek nowożytny, nie ujęty w starożytnych poetykach i stawał się wówczas obiektem eksperymentów w różnych literaturach narodowych. Te trzy sonety Kochanowskiego to: Do paniej (I, 97), Do Franciszka (II, 105) i do St[anisława] Wapowskiego (III, 24). Uczeni spierali się poprzez lata, czy to są sonety tak zwany włoskie, czy francuskie, ponieważ teksty te nie do końca są podobne w swym kształcie do klasycznych sonetów; wysuwano hipotezę, Iż nie to są w ogóle sonety, a przecież można powiedzieć, Iż to są właśnie poetyckie eksperymenty nad nowym gatunkiem literackim, który dojrzałą postać dostał w Polsce nieco potem, dzięki twórczości Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.
Tak więc fraszka to niekoniecznie klasyczny, wzorowany na antyku epigramat. Są w zbiorze Kochanowskiego utwory zupełnie odmienne, takie jak fraszka Do dziewki ("Nie uciekaj przede mną, dziewko urodziwa...") - pikantny erotyk, anakreontyk, pieśń miłosna, przypominająca nawet bardziej nie wszystkie ody Horacego niż drobne epigramaty. Różne są także style wypowiedzi lirycznej we Fraszkach. Naukowcy zauważyli, Iż możemy w nich odnaleźć tonację tragiczną i komiczną, styl "głośno retoryczny" (termin Wacława Borowego) we fraszkach satyryczno dydaktycznych, w kunsztownych erotykach, lecz także, w innych, refleksyjnych - jak to ujął Janusz Pelc - "poetycki styl potoczny", ściszony, kolokwialny.
Kochanowski pisał także fraszki łacińskie, które określał nazwą foricoenia, podobne w założeniach artystycznych do fraszek polskich i podejmujące czasami podobne tematy. Do foricoeniów należy pierwszy drukowany wiersz Jana Kochanowskiego - Epitaphium Cretcovii - epitafium Erazma Kretkowskiego, zmarłego w maju 1558 r. w Padwie kasztelana gnieźnieńskiego. Napisany poprzez Kochanowskiego epigramat został wyryty na nagrobku Kretkowskiego w bazylice św. Antoniego Padewskiego i do dziś może stanowić atrakcję turystyczną dla polskich miłośników Kochanowskiego zwiedzających Włochy. Utwór ten został zresztą wydrukowany w 1560 r., zapewne bez wiedzy i zgody autora, w wydawnictwie, które można aby określić jako ówczesny przewodnik turystyczny po Padwie.
Zobacz także: GATUNKI LITERACKIE, KOCHANOWSKI
- Co znaczy FARAON BOLESŁAWA PRUSA:
- Porównanie ukazywała się w latach 1895-1896 w Tygodniku Ilustrowanym , zaś jej wydanie książkowe nastąpiło w 1897. Reprezentując schemat powieści profesorskiej (co zresztą zarzucał Prusowi Sienkiewicz), był fraszki jana kochanowskiego co znaczy.
- Krzyżówka FELIŃSKI ALOJZY (1771-1820):
- Dlaczego dramaturgiem i tłumaczem. Po ukończeniu szkół pijarskich i początkach kariery prawniczej przybył do Warszawy (1789), gdzie nawiązał kontakty ze stołecznym środowiskiem literackim i towarzyskim (A fraszki jana kochanowskiego krzyżówka.
- Co to jest FIRCYK W ZALOTACH:
- Jak lepiej Franciszka Zabłockiego, wystawiona w Warszawie 16 VI 1781 r., uznawana jest za idealną polską komedię przed wystąpieniem Fredry. O zawiązaniu, przebiegu i rozwiązaniu jednowątkowej akcji, skupionej fraszki jana kochanowskiego co to jest.
- Słownik FIN DE SIE`CLE:
- Kiedy charakteryzujących ostatnie dziesięciolecia XIX w., o zawartości niejednoznacznej, a nawet wewnętrznie sprzecznej. Termin, pochodzący z języka francuskiego, znaczy koniec wieku . W ramach tego fraszki jana kochanowskiego słownik.
- Czym jest Fizjokratyzm:
- Od czego zależy ekonomicznym, a zarazem kierunkiem filozoficznym, zainicjowanym we Francji w latach 50. XVIII w. poprzez F. Quesneya. Poglądy i koncepcje mistrza (wyłożone między innymi w Tablicy ekonomicznej fraszki jana kochanowskiego czym jest.
Czym jest fraszki jana kochanowskiego znaczenie w Motywy literatura F .
