Co znaczy FILOZOFIA I ŚWIATOPOGLˇD:
Fundamentem poglądów i wartości wyznaczających w oświeceniu myślenie o świecie i człowieku był zespół powiązanych ze sobą kierunków i tendencji filozoficznych i światopoglądowych, ukształtowanych na Zachodzie pod koniec XVII i najpierw XVIII w. Istotnym składnikiem myśli oświeceniowej był racjonalizm, który w procesie poznawania rzeczywistości nadrzędną rolę wyznaczał rozumowi. Podstawy nowożytnej filozofii racjonalistycznej stworzył Kartezjusz (Rozprawa o metodzie). Do jego mechanizmu myślowego i światopoglądowego nawiązał Spinoza i Leibniz. W XVIII w. znacząco rozszerzył się zakres oddziaływania myśli racjonalistycznej; ona także stała się fundamentem oświeceniowej umysłowości. Przekonanie o umiejętności rozumu (indywidualnego) do odróżniania prawdy od fałszu w praktyce oznaczało poddanie weryfikacji niewzruszonego dotąd autorytetu Kościoła, sankcji religii objawionej, teologii, filozofii scholastycznej i powiązanych z nimi instytucji. Zwolennicy racjonalizmu twierdzili, Iż rozum jest nie tylko fundamentalnym źródłem wszelkiego poznania, lecz dostarcza również niezbędnych narzędzi, dzięki którym możliwa jest weryfikacja już istniejących. Dopuszczali formułowanie recenzji i sądów apriorycznych, zakładali gdyż istnienie wiedzy nie objętej wymogiem doświadczalnego sprawdzenia i uzasadnienia. Przyjmowali krytyczną postawę wobec wszelkich dogmatów, prawd objawionych, w sposób kategoryczny odrzucali zatem irracjonalizm, akceptujący wiedzę pozyskaną intuicyjnie, przez objawienie religijne albo doznania mistyczne.
Nacechowana optymizmem światopoglądowym oświeceniowa myśl racjonalistyczna zakładała prymat rozumu w indywidualnym poznawaniu rzeczywistości, a również w poglądach, działaniach i wszelkich dokonaniach (dziełach i czynach) zbiorowości ludzkiej w wymiarze uniwersalnym. Rangę najwyższej normy moralnej przyznano rozumowi również w sferze rozważań etycznych i estetycznych. O wartości dzieł miało decydować podleganie ich konstrukcji racjonalnie motywowanym zasadom, dzięki którym teksty zyskają walor przejrzystości, klarowności i wewnętrznej harmonii i uporządkowania. W Polsce wpływ racjonalizmu bardzo silnie zaznaczył się w obrębie klasycyzmu - w refleksjach teoretycznych (Golańskiego, Dmochowskiego, Śniadeckiego) i w praktyce twórczej (Naruszewicza, Krasickiego, Trembeckiego). W dojrzałej, rodzimej myśli filozoficznej oświecenia H. Kołłątaj uczynił racjonalizm teoretycznym założeniem programu usamodzielnienia edukacji. Postulował jej niezależność od wszelkich autorytetów (również od presji tradycji), głosząc hasła niezależności i prymatu rozumu.
Przeciwko bezwzględnemu prymatowi racji rozumowych w postrzeganiu rzeczywistości i wartościowaniu ludzkich możliwości i dyspozycji występowali zdecydowanie zwolennicy sentymentalizmu. Najpełniejszy słowo filozoficzna i światopoglądowa polemika uzyskała w pismach Rousseau. W Polsce nawiązał do tych rozważań Karpiński w teoretycznej rozprawie O wymowie w prozie lub wierszu.
Istotną rolę w nadrzędnym światopoglądzie formacji oświeceniowej odgrywał także empiryzm, który zakładał, Iż źródłem ludzkiego poznania jest doświadczenie zmysłowe, będące wynikiem kontaktu ze światem zewnętrznym albo związane ze zjawiskami i procesami wewnętrznymi, zachodzącymi w podmiocie poznającym. Zdaniem J. Locke´a umysł ludzki przy narodzinach jest niczym tabula rasa, tzn. czysta tablica, na której dopiero indywidualne doświadczenie zapisze pierwsze znaki odzwierciedlające zewnętrzne zjawiska. Wg empirystów jedynie prawdziwe poznanie wypływa z wcześniejszego doświadczenia poddanego racjonalnej penetracji, analizie i ocenie. Wykluczali jednak rozumowe spekulacje i dociekania pozbawione wcześniejszego ogniwa w formie empirii.
Metodologiczne założenia empiryzmu jako postawy badawczej przedstawił F. Bacon w dziele Novum Organum (1620). Ludzkie działanie łączył z koncepcją wiecznego eksperymentowania, zakładającą ścisłe powiązanie teoretycznej wiedzy z praktyką. Poddał także zdecydowanej krytyce wszelakie przejawy ograniczania ludzkiego poznania, wynikające z respektowania ustalonych autorytetów i podlegania tak zwany idolom, tzn. złudzeniom umysłu. Mocne zespolenie empirii z racjonalizmem postulował w oświeceniu I. Kant (Krytyka czystego rozumu, 1781), a D. Hume uściślił zakres jej stosowania, wyznaczając nauce zadanie badania impresji, tzn. danych pozyskanych poprzez człowieka w indywidualnym doświadczeniu i pojawiających się w jego świadomości bez programowej refleksji.
Również książka Condillaca Logika, a więc pierwsze zasady sztuki myślenia, zamówiony dla szkolnictwa podległego Komisji Nauki Narodowej, waloryzował doświadczenie w zalecanej metodzie analizy. Nauczyciele winni prowadzić uczniów od gromadzenia szczegółowych obserwacji empirycznych, pomagać odkrywać prawdę, a nareszcie formułować prawa ogólne. Od nieustannego empirycznego weryfikowania hipotez uzależniał rozwój edukacji Kołłątaj. W programie badań nad ogółem praw, którym podlega człowiek, sprzeciwiał się uwzględnianiu żadnych apriorycznych teorii i tez. Postulował z kolei rozwój wiedzy i edukacji kierujący od stawiania hipotez, poprzez wnikliwą obserwację zjawisk, empiryczne sprawdzanie danych aż po ich potwierdzenie.
Z racjonalizmem i empiryzmem ściśle łączył się sensualizm, który zakładał, że fundamentalnym źródłem wiedzy są wrażenia, jakich ludzkiemu umysłowi dostarczają zmysły. Zwolennicy tego poglądu filozoficznego za konieczne narzędzie weryfikujące efekty procesu poznania uznawali rozum. Racjonalna badanie informacji i wrażeń pozyskanych w indywidualnym doświadczeniu miała potwierdzić ich prawdziwość. W skrajnej postaci sensualizm doszedł do głosu w poglądach G. Berkeleya, który twierdził, Iż istnieje tylko to, czego doświadczamy. Mniej radykalne stanowisko zajął żyjący przedtem Locke, którego zdaniem tylko tyle wiemy, ile doświadczamy. Do zwolenników sensualizmu należeli także D. Hume i D. Diderot. Rezultatom procesu zmysłowego poznania poświęcił odrębną rozprawę jeden z encyklopedystów, a zarazem kluczowy przedstawiciel sensualizmu, E. de Condillac. W Traktacie o wrażeniach (1754) określił zakres wiedzy osiąganej poprzez poszczególne zmysły. Doznawanie i doświadczanie uczuć przyjemności i przykrości, ściśle przypisanych do konkretnych wrażeń zmysłowych, uznał za naczelną zasadę decydującą o kierunkach ludzkiego działania. Nadrzędną rolę wyznaczył dotykowi, dzięki któremu człowiek stwierdza istnienie zjawisk i elementów zewnętrznych. W wypowiedziach innych sensualistów ujawniała się w XVIII w. tendencja do wiązania przemyśleń nad rolą zmysłów z szerszym kontekstem rozważań nad właściwościami ludzkiej natury. W polskiej myśli oświeceniowej sensualizm powiązany z empiryzmem zaznaczył się w rozważaniach Staszica. We wstępie do przekładu dzieła G. Buffona Epoki natury (1786) uznał doświadczenia zmysłowe i wrażenia (tzn. czucia) za pierwsze i jedyne źródło wszystkich treści psychicznych, jakie człowiek zdobywa. Postulował ponadto sprawdzanie prawdziwości twierdzeń, teorii, hipotez i pojęć sposobem sprowadzania ich do naocznych wyobrażeń i treści empirycznych.
Znamiennym rysem postawy ludzi doby oświecenia był
Nacechowana optymizmem światopoglądowym oświeceniowa myśl racjonalistyczna zakładała prymat rozumu w indywidualnym poznawaniu rzeczywistości, a również w poglądach, działaniach i wszelkich dokonaniach (dziełach i czynach) zbiorowości ludzkiej w wymiarze uniwersalnym. Rangę najwyższej normy moralnej przyznano rozumowi również w sferze rozważań etycznych i estetycznych. O wartości dzieł miało decydować podleganie ich konstrukcji racjonalnie motywowanym zasadom, dzięki którym teksty zyskają walor przejrzystości, klarowności i wewnętrznej harmonii i uporządkowania. W Polsce wpływ racjonalizmu bardzo silnie zaznaczył się w obrębie klasycyzmu - w refleksjach teoretycznych (Golańskiego, Dmochowskiego, Śniadeckiego) i w praktyce twórczej (Naruszewicza, Krasickiego, Trembeckiego). W dojrzałej, rodzimej myśli filozoficznej oświecenia H. Kołłątaj uczynił racjonalizm teoretycznym założeniem programu usamodzielnienia edukacji. Postulował jej niezależność od wszelkich autorytetów (również od presji tradycji), głosząc hasła niezależności i prymatu rozumu.
Przeciwko bezwzględnemu prymatowi racji rozumowych w postrzeganiu rzeczywistości i wartościowaniu ludzkich możliwości i dyspozycji występowali zdecydowanie zwolennicy sentymentalizmu. Najpełniejszy słowo filozoficzna i światopoglądowa polemika uzyskała w pismach Rousseau. W Polsce nawiązał do tych rozważań Karpiński w teoretycznej rozprawie O wymowie w prozie lub wierszu.
Istotną rolę w nadrzędnym światopoglądzie formacji oświeceniowej odgrywał także empiryzm, który zakładał, Iż źródłem ludzkiego poznania jest doświadczenie zmysłowe, będące wynikiem kontaktu ze światem zewnętrznym albo związane ze zjawiskami i procesami wewnętrznymi, zachodzącymi w podmiocie poznającym. Zdaniem J. Locke´a umysł ludzki przy narodzinach jest niczym tabula rasa, tzn. czysta tablica, na której dopiero indywidualne doświadczenie zapisze pierwsze znaki odzwierciedlające zewnętrzne zjawiska. Wg empirystów jedynie prawdziwe poznanie wypływa z wcześniejszego doświadczenia poddanego racjonalnej penetracji, analizie i ocenie. Wykluczali jednak rozumowe spekulacje i dociekania pozbawione wcześniejszego ogniwa w formie empirii.
Metodologiczne założenia empiryzmu jako postawy badawczej przedstawił F. Bacon w dziele Novum Organum (1620). Ludzkie działanie łączył z koncepcją wiecznego eksperymentowania, zakładającą ścisłe powiązanie teoretycznej wiedzy z praktyką. Poddał także zdecydowanej krytyce wszelakie przejawy ograniczania ludzkiego poznania, wynikające z respektowania ustalonych autorytetów i podlegania tak zwany idolom, tzn. złudzeniom umysłu. Mocne zespolenie empirii z racjonalizmem postulował w oświeceniu I. Kant (Krytyka czystego rozumu, 1781), a D. Hume uściślił zakres jej stosowania, wyznaczając nauce zadanie badania impresji, tzn. danych pozyskanych poprzez człowieka w indywidualnym doświadczeniu i pojawiających się w jego świadomości bez programowej refleksji.
Również książka Condillaca Logika, a więc pierwsze zasady sztuki myślenia, zamówiony dla szkolnictwa podległego Komisji Nauki Narodowej, waloryzował doświadczenie w zalecanej metodzie analizy. Nauczyciele winni prowadzić uczniów od gromadzenia szczegółowych obserwacji empirycznych, pomagać odkrywać prawdę, a nareszcie formułować prawa ogólne. Od nieustannego empirycznego weryfikowania hipotez uzależniał rozwój edukacji Kołłątaj. W programie badań nad ogółem praw, którym podlega człowiek, sprzeciwiał się uwzględnianiu żadnych apriorycznych teorii i tez. Postulował z kolei rozwój wiedzy i edukacji kierujący od stawiania hipotez, poprzez wnikliwą obserwację zjawisk, empiryczne sprawdzanie danych aż po ich potwierdzenie.
Z racjonalizmem i empiryzmem ściśle łączył się sensualizm, który zakładał, że fundamentalnym źródłem wiedzy są wrażenia, jakich ludzkiemu umysłowi dostarczają zmysły. Zwolennicy tego poglądu filozoficznego za konieczne narzędzie weryfikujące efekty procesu poznania uznawali rozum. Racjonalna badanie informacji i wrażeń pozyskanych w indywidualnym doświadczeniu miała potwierdzić ich prawdziwość. W skrajnej postaci sensualizm doszedł do głosu w poglądach G. Berkeleya, który twierdził, Iż istnieje tylko to, czego doświadczamy. Mniej radykalne stanowisko zajął żyjący przedtem Locke, którego zdaniem tylko tyle wiemy, ile doświadczamy. Do zwolenników sensualizmu należeli także D. Hume i D. Diderot. Rezultatom procesu zmysłowego poznania poświęcił odrębną rozprawę jeden z encyklopedystów, a zarazem kluczowy przedstawiciel sensualizmu, E. de Condillac. W Traktacie o wrażeniach (1754) określił zakres wiedzy osiąganej poprzez poszczególne zmysły. Doznawanie i doświadczanie uczuć przyjemności i przykrości, ściśle przypisanych do konkretnych wrażeń zmysłowych, uznał za naczelną zasadę decydującą o kierunkach ludzkiego działania. Nadrzędną rolę wyznaczył dotykowi, dzięki któremu człowiek stwierdza istnienie zjawisk i elementów zewnętrznych. W wypowiedziach innych sensualistów ujawniała się w XVIII w. tendencja do wiązania przemyśleń nad rolą zmysłów z szerszym kontekstem rozważań nad właściwościami ludzkiej natury. W polskiej myśli oświeceniowej sensualizm powiązany z empiryzmem zaznaczył się w rozważaniach Staszica. We wstępie do przekładu dzieła G. Buffona Epoki natury (1786) uznał doświadczenia zmysłowe i wrażenia (tzn. czucia) za pierwsze i jedyne źródło wszystkich treści psychicznych, jakie człowiek zdobywa. Postulował ponadto sprawdzanie prawdziwości twierdzeń, teorii, hipotez i pojęć sposobem sprowadzania ich do naocznych wyobrażeń i treści empirycznych.
Znamiennym rysem postawy ludzi doby oświecenia był
- Co znaczy Fizjokratyzm:
- Porównanie ekonomicznym, a zarazem kierunkiem filozoficznym, zainicjowanym we Francji w latach 50. XVIII w. poprzez F. Quesneya. Poglądy i koncepcje mistrza (wyłożone między innymi w Tablicy ekonomicznej filozofia i światopoglˇd co znaczy.
- Krzyżówka FRANCISZKANIZM:
- Dlaczego nawiązujący do światopoglądu świętego Franciszka z Asyżu, spopularyzowanego anonimowym dziełem Kwiatki św. Franciszka z Asyżu, przetłumaczonym w Polsce w 1892. Wzór św. Franciszka skłaniał do filozofia i światopoglˇd krzyżówka.
- Co to jest FRASZKI JANA KOCHANOWSKIEGO:
- Jak lepiej czytelnik, w szczególności ten, który zetknął się z antologią Juliana Tuwima Cztery wieki fraszki polskiej, sądzi regularnie, Iż fraszka to krótki utwór wierszowany o treści niepoważnej, wręcz filozofia i światopoglˇd co to jest.
- Słownik FERDYDURKE GOMBROWICZA:
- Kiedy pierwszą powieścią Witolda Gombrowicza i równocześnie jedyną napisaną i w pełni opublikowaną (Opętani - powieść popularna, którą poeta publikował w odcinkach pod pseudonimem Z. Niewieski w 1939 r filozofia i światopoglˇd słownik.
- Czym jest FARAON BOLESŁAWA PRUSA:
- Od czego zależy ukazywała się w latach 1895-1896 w Tygodniku Ilustrowanym , zaś jej wydanie książkowe nastąpiło w 1897. Reprezentując schemat powieści profesorskiej (co zresztą zarzucał Prusowi Sienkiewicz), był filozofia i światopoglˇd czym jest.
Czym jest filozofia i światopoglˇd znaczenie w Motywy literatura F .
