Co znaczy DWORZANIN POLSKI ŁUKASZA GÓRNICKIEGO:
Autor Dworzanina polskiego, Łukasz Górnicki (1527-1603), przebył trudną drogę - od dzieciństwa w ubogiej mieszczańskiej rodzinie (jego tata, Marcin Góra, był ubogim mieszczaninem z Bochni) do godności sekretarza i bibliotekarza królewskiego i starosty tykocińskiego, który w imieniu króla sprawował realną i odpowiedzialną władzę. Tytuł szlachecki Górnickiego został potwierdzony poprzez króla dopiero w 1561 r. i poprzez lata zapewne przeżywał poeta kompleksy powiązane ze swym mieszczańskim pochodzeniem, które usiłował zresztą ukrywać.
Początek życiowy zawdzięczał Górnicki swojemu wujowi, Stanisławowi Gąsiorkowi zwanemu Kleryką, dzięki któremu zaczął karierę dworską (między innymi jako poeta kancelaryjny na dworze biskupa krakowskiego Samuela Maciejowskiego). Brak jest bliższych danych na temat jego studiów krakowskich, a w dalszym ciągu padewskich, lecz jedno możemy powiedzieć bez wątpienia: po dwukrotnym pobycie w Padwie Górnicki świetnie opanował język włoski, poznał włoską kulturę i stał się - jak to ujął jeden z badaczy - "zitalianizowanym Polakiem". I jednakże wydał w swoim życiu liczne, wartościowe dzieła - przekłady rzymskiego pisarza Seneki (tragedia Troas, traktat filozoficzny Rzecz o dobrodziejstwach - De beneficis), dialog Rozmowa Polaka z Włochem, Dzieje w Koronie Polskiej (pełen anegdot pamiętnik, gdzie chronologicznie ukazuje różne wydarzenia z dziejów Polski) czy tajemniczy dialog neoplatoński Demon Socratis - głównym dziełem jego życia pozostał bez wątpienia Dworzanin polski.
Utwór ten należy do popularnego w renesansie gatunku speculum - zwierciadło, który przedstawiał wzorcowe wizerunki człowieka, przeważnie człowieka jakiegoś stanu - szlachcica, senatora, księcia czy właśnie dworzanina. Były to więc utwory parenetyczne, a więc ukazujące wzorzec do naśladowania. Takim słynnym utworem był we Włoszech Książę (Il Principe) Niccolo Machiavellego, w Polsce Żywot człowieka poczciwego Reja. Dworzanin polski był przeróbką nadzwyczajnie popularnego we Włoszech i tłumaczonego na główne języki zachodnie utworu Baldassare Castiglionego Il libro del Cortegiano (1528); to główne w polskim renesansie świadectwo literackiej fascynacji kulturą włoską.
W czterech księgach swego utworu, w dialogach prowadzonych pośrodku czterech wieczorów poprzez 25 szlachetnie urodzonych rozmówców skupionych wokół księcia Urbino, Castiglione ukazuje ideał wzorowego dworzanina. Górnicki dokonując - jak byśmy dziś powiedzieli - swobodnej parafrazy czy adaptacji tego utworu, przeniósł akcję na rok 1549. Rozmowa dzieje się na dworze biskupa Samuela Maciejowskiego w Prądniku koło Krakowa, a liczba osób prowadzących tutaj "grę rozmowną", z której wyłania się obraz idealnego dworzanina, została ograniczona do dziewięciu.
Jest więc biskup Maciejowski, gospodarz spotkań, i ludzie światowi i wykształceni, których postawa, poglądy i zachowanie składają się na portret idealnego dworzanina. Są tu ludzie reprezentujący uniwersalny renesansowy światopogląd, jak Wojciech Kryski, sekretarz królewski i dyplomata czy Andrzej Kostka, dworzanin Maciejowskiego, lecz spotykamy także zwolenników bardziej swojskich, sarmackich poglądów, których obecność skutkuje, Iż polski Dworzanin staje się bliższy realiom miejscowym niż jego włoski pierwowzór. Pośród takich bardziej "swojskich" rozmówców są: przyszły teść Jana Kochanowskiego, Stanisław Lupa Podlodowski i Stanisław Bojanowski, szlachecki gawędziarz. Oczywiście taka rozmowa nigdy w rzeczywistości się nie odbyła, a Górnicki wkłada w usta rozmówców nie wszystkie tylko sprawy przejęte od Castiglione´a, dodając sporo od siebie, a w pierwszej kolejności dużo usuwając. Rozmowa toczy się więc na temat ideału dworzanina i dwornej pani, ideału władcy i relacji dworzanina do niego, sposobów zabawiania towarzystwa (przez wzgląd na tym autor podaje dziesiątki facecji i anegdot), miłości, małżeństwa i życia rodzinnego.
Zmiany w relacji do oryginału włoskiego są najciekawszym odpowiednikiem tego, w jaki sposób dokonywała się w ówczesnej Polsce recepcja kultury włoskiej. Trzeba gdyż pamiętać, Iż nie wszystkie problemy poruszane we włoskim Il Cortegiano miały dla Polski ówczesnej charakter raczej egzotyczny czy utopijny. Zacznijmy od tego, Iż w polskiej wersji nie ma pośród rozmówców ani jednej Polki, bo zdaniem Górnickiego nie dorównują one Włoszkom ani wykształceniem ani pozycją socjalną na tyle, aby mogły brać udział w rozmowie. Górnicki pomija rozważania o malarstwie i muzyce jako niewiele interesujące dla polskiego czytelnika. Stara się z kolei oddziaływać na czytelnika rozmaitymi przykładami, bliskimi ówczesnemu odbiorcy dzieła (na przykład włoskie przykłady odnoszące się do Hiszpanów w swojej wersji odnosi Górnicki do mieszkańców Moskwy, a przykłady powiązane z Rzymem czy Neapolem odnosi do bliższej dla świadomości Polaków Wenecji). Górnicki bardzo także "cenzuruje" rozważania Castiglione´a o miłości, mając na względzie inną rolę socjalną kobiety i różnice obyczajowe pomiędzy Polską a Italią.
Szczególnie widoczne są zmiany w księdze drugiej, gdzie znajdujemy około 100 anegdot i facecji, do dziś nadzwyczajnie atrakcyjnych dla czytelnika, z których tylko około 40 wywodzi się z oryginału, 40 jest dodanych poprzez Górnickiego, a kilkanaście przytoczonych z Cycerona. Dołączył także Górnicki do swego rozważania długie wywody o j. polskim i jego znaczeniu pośród języków słowiańskich, naśmiewając się z mody na niepotrzebne używanie w polszczyźnie wyrazów obcych. Dworzanin jest ogromnym osiągnięciem w zakresie językowej, a przecież Górnicki regularnie musiał się zmagać z pojęciami najważniejszymi dla tekstu i określającymi przymioty dworzanina, a nie mającymi swych dosłownych odpowiedników w j. polskim - takimi jak np. "grazia" (wdzięk, wyjaśniony jako "przystałość").
Dworzanin polski jest bardzo istotnym świadectwem związków polskiej elity intelektualnej z ideałami włoskiej kultury. Chociaż portret dworzanina, jaki wyłania się z utworu Górnickiego - wytwornego, pełnego wdzięku i wyrafinowanej kultury, wykształconego sługi księcia pozostawał w sprzeczności z panującym wówczas w Polsce ideałem szlacheckim, który wyżej cenił życie wiejskie, wolność i niezależność od bogatego arystokraty czy magnata. Stąd także Żywot człowieka poczciwego Reja stał się "zwierciadłem" bardziej popularnym, a Dworzanin polski jest utworem raczej "arystokratycznym", przejawem renesansowego "italianizmu". Uczeni zwracali jednak uwagę, Iż w Dworzaninie polskim bardzo wyraźnie widać rolę polskich akcentów, Iż polonizacja szczegółów czy dystans wobec włoskiego zepsucia to nie dążenie do oryginalności za wszelaką cenę (takie definicja było przecież ówczesnej poezji obce), a raczej sposób na zaznaczenie odrębności Polski w ramach zróżnicowanej Europy. Jak pisał włoski uczony Riccardo Picchio: "Polska XVI stulecia stanowi jedną z najciekawszych kart historii nowożytnej Europy. "Europa wschodnia" jeszcze nie istniała, lecz kształtowała się właśnie. Dworzanin polski stanowił próbę na drodze do jedności, jakiej poszukuje również i nasze stulecie. Lecz Dworzanin polski uczestniczył w jedności fikcyjnej. Humanizm nie był już rzeczywistością kulturową renesansowej Europy. Nawet za sprawą Górnickiego poezja polska nie mogła zaakceptować zbyt wielu abstrakcji i starała się być bardziej polską niż "zachodnią". Gdyż zachód nie reprezentował już wtedy całej Europy". I właśnie najciekawszy jest Dworzanin polski jako taki utwór z pogranicza - zafascynowany Italią, lecz świadomy różnic pomiędzy obu państwami i próbujący budować odrębny schemat polskiej kultury elitarnej doby renesansu
Początek życiowy zawdzięczał Górnicki swojemu wujowi, Stanisławowi Gąsiorkowi zwanemu Kleryką, dzięki któremu zaczął karierę dworską (między innymi jako poeta kancelaryjny na dworze biskupa krakowskiego Samuela Maciejowskiego). Brak jest bliższych danych na temat jego studiów krakowskich, a w dalszym ciągu padewskich, lecz jedno możemy powiedzieć bez wątpienia: po dwukrotnym pobycie w Padwie Górnicki świetnie opanował język włoski, poznał włoską kulturę i stał się - jak to ujął jeden z badaczy - "zitalianizowanym Polakiem". I jednakże wydał w swoim życiu liczne, wartościowe dzieła - przekłady rzymskiego pisarza Seneki (tragedia Troas, traktat filozoficzny Rzecz o dobrodziejstwach - De beneficis), dialog Rozmowa Polaka z Włochem, Dzieje w Koronie Polskiej (pełen anegdot pamiętnik, gdzie chronologicznie ukazuje różne wydarzenia z dziejów Polski) czy tajemniczy dialog neoplatoński Demon Socratis - głównym dziełem jego życia pozostał bez wątpienia Dworzanin polski.
Utwór ten należy do popularnego w renesansie gatunku speculum - zwierciadło, który przedstawiał wzorcowe wizerunki człowieka, przeważnie człowieka jakiegoś stanu - szlachcica, senatora, księcia czy właśnie dworzanina. Były to więc utwory parenetyczne, a więc ukazujące wzorzec do naśladowania. Takim słynnym utworem był we Włoszech Książę (Il Principe) Niccolo Machiavellego, w Polsce Żywot człowieka poczciwego Reja. Dworzanin polski był przeróbką nadzwyczajnie popularnego we Włoszech i tłumaczonego na główne języki zachodnie utworu Baldassare Castiglionego Il libro del Cortegiano (1528); to główne w polskim renesansie świadectwo literackiej fascynacji kulturą włoską.
W czterech księgach swego utworu, w dialogach prowadzonych pośrodku czterech wieczorów poprzez 25 szlachetnie urodzonych rozmówców skupionych wokół księcia Urbino, Castiglione ukazuje ideał wzorowego dworzanina. Górnicki dokonując - jak byśmy dziś powiedzieli - swobodnej parafrazy czy adaptacji tego utworu, przeniósł akcję na rok 1549. Rozmowa dzieje się na dworze biskupa Samuela Maciejowskiego w Prądniku koło Krakowa, a liczba osób prowadzących tutaj "grę rozmowną", z której wyłania się obraz idealnego dworzanina, została ograniczona do dziewięciu.
Jest więc biskup Maciejowski, gospodarz spotkań, i ludzie światowi i wykształceni, których postawa, poglądy i zachowanie składają się na portret idealnego dworzanina. Są tu ludzie reprezentujący uniwersalny renesansowy światopogląd, jak Wojciech Kryski, sekretarz królewski i dyplomata czy Andrzej Kostka, dworzanin Maciejowskiego, lecz spotykamy także zwolenników bardziej swojskich, sarmackich poglądów, których obecność skutkuje, Iż polski Dworzanin staje się bliższy realiom miejscowym niż jego włoski pierwowzór. Pośród takich bardziej "swojskich" rozmówców są: przyszły teść Jana Kochanowskiego, Stanisław Lupa Podlodowski i Stanisław Bojanowski, szlachecki gawędziarz. Oczywiście taka rozmowa nigdy w rzeczywistości się nie odbyła, a Górnicki wkłada w usta rozmówców nie wszystkie tylko sprawy przejęte od Castiglione´a, dodając sporo od siebie, a w pierwszej kolejności dużo usuwając. Rozmowa toczy się więc na temat ideału dworzanina i dwornej pani, ideału władcy i relacji dworzanina do niego, sposobów zabawiania towarzystwa (przez wzgląd na tym autor podaje dziesiątki facecji i anegdot), miłości, małżeństwa i życia rodzinnego.
Zmiany w relacji do oryginału włoskiego są najciekawszym odpowiednikiem tego, w jaki sposób dokonywała się w ówczesnej Polsce recepcja kultury włoskiej. Trzeba gdyż pamiętać, Iż nie wszystkie problemy poruszane we włoskim Il Cortegiano miały dla Polski ówczesnej charakter raczej egzotyczny czy utopijny. Zacznijmy od tego, Iż w polskiej wersji nie ma pośród rozmówców ani jednej Polki, bo zdaniem Górnickiego nie dorównują one Włoszkom ani wykształceniem ani pozycją socjalną na tyle, aby mogły brać udział w rozmowie. Górnicki pomija rozważania o malarstwie i muzyce jako niewiele interesujące dla polskiego czytelnika. Stara się z kolei oddziaływać na czytelnika rozmaitymi przykładami, bliskimi ówczesnemu odbiorcy dzieła (na przykład włoskie przykłady odnoszące się do Hiszpanów w swojej wersji odnosi Górnicki do mieszkańców Moskwy, a przykłady powiązane z Rzymem czy Neapolem odnosi do bliższej dla świadomości Polaków Wenecji). Górnicki bardzo także "cenzuruje" rozważania Castiglione´a o miłości, mając na względzie inną rolę socjalną kobiety i różnice obyczajowe pomiędzy Polską a Italią.
Szczególnie widoczne są zmiany w księdze drugiej, gdzie znajdujemy około 100 anegdot i facecji, do dziś nadzwyczajnie atrakcyjnych dla czytelnika, z których tylko około 40 wywodzi się z oryginału, 40 jest dodanych poprzez Górnickiego, a kilkanaście przytoczonych z Cycerona. Dołączył także Górnicki do swego rozważania długie wywody o j. polskim i jego znaczeniu pośród języków słowiańskich, naśmiewając się z mody na niepotrzebne używanie w polszczyźnie wyrazów obcych. Dworzanin jest ogromnym osiągnięciem w zakresie językowej, a przecież Górnicki regularnie musiał się zmagać z pojęciami najważniejszymi dla tekstu i określającymi przymioty dworzanina, a nie mającymi swych dosłownych odpowiedników w j. polskim - takimi jak np. "grazia" (wdzięk, wyjaśniony jako "przystałość").
Dworzanin polski jest bardzo istotnym świadectwem związków polskiej elity intelektualnej z ideałami włoskiej kultury. Chociaż portret dworzanina, jaki wyłania się z utworu Górnickiego - wytwornego, pełnego wdzięku i wyrafinowanej kultury, wykształconego sługi księcia pozostawał w sprzeczności z panującym wówczas w Polsce ideałem szlacheckim, który wyżej cenił życie wiejskie, wolność i niezależność od bogatego arystokraty czy magnata. Stąd także Żywot człowieka poczciwego Reja stał się "zwierciadłem" bardziej popularnym, a Dworzanin polski jest utworem raczej "arystokratycznym", przejawem renesansowego "italianizmu". Uczeni zwracali jednak uwagę, Iż w Dworzaninie polskim bardzo wyraźnie widać rolę polskich akcentów, Iż polonizacja szczegółów czy dystans wobec włoskiego zepsucia to nie dążenie do oryginalności za wszelaką cenę (takie definicja było przecież ówczesnej poezji obce), a raczej sposób na zaznaczenie odrębności Polski w ramach zróżnicowanej Europy. Jak pisał włoski uczony Riccardo Picchio: "Polska XVI stulecia stanowi jedną z najciekawszych kart historii nowożytnej Europy. "Europa wschodnia" jeszcze nie istniała, lecz kształtowała się właśnie. Dworzanin polski stanowił próbę na drodze do jedności, jakiej poszukuje również i nasze stulecie. Lecz Dworzanin polski uczestniczył w jedności fikcyjnej. Humanizm nie był już rzeczywistością kulturową renesansowej Europy. Nawet za sprawą Górnickiego poezja polska nie mogła zaakceptować zbyt wielu abstrakcji i starała się być bardziej polską niż "zachodnią". Gdyż zachód nie reprezentował już wtedy całej Europy". I właśnie najciekawszy jest Dworzanin polski jako taki utwór z pogranicza - zafascynowany Italią, lecz świadomy różnic pomiędzy obu państwami i próbujący budować odrębny schemat polskiej kultury elitarnej doby renesansu
- Co znaczy DDM (DOMINUJˇCY DYSKURS MEDIALNY):
- Porównanie zobacz Poezja POLSKA NA PRZEŁOMIE WIEKÓW dworzanin polski łukasza górnickiego co znaczy.
- Krzyżówka DUMA LUKIERDY, CZYLI LUIDGARDY:
- Dlaczego po raz pierwszy wydanego w drugim tomiku Zabawek wierszem i prozą (1782), Franciszka Karpińskiego zainspirowała opisana w średniowiecznej kronice Bielskiego tragiczna historia żony Przemysła II dworzanin polski łukasza górnickiego krzyżówka.
- Co to jest DZIENNIKI INTELEKTUALNE:
- Jak lepiej dziennika wyznacza regularność (zazwyczaj - codzienność) prowadzonych w nim zapisków. Dziennik powstaje więc z dnia dziennie i przez wzgląd na tym owa regularność i chronologia prowadzenia notatek dworzanin polski łukasza górnickiego co to jest.
- Słownik DLA JANA POLKOWSKIEGO ŚWIETLICKIEGO:
- Kiedy napisany w czerwcu 1988 r., został po raz pierwszy przedstawiony publicznie w czerwcu 1989 r., w trakcie mówionego pisma literackiego NaGłos . Publikacji pisanej doczekał się w czerwcu roku 1990, w dworzanin polski łukasza górnickiego słownik.
- Czym jest DRAMAT MŁODOPOLSKI:
- Od czego zależy dramatu pozytywistycznego wyróżnia się różnorodnością i rozmachem inicjowanych na jego terenie poszukiwań, śmiałością i nowatorstwem artystycznych rozwiązań. Rytm rozwoju teatru młodopolskiego dworzanin polski łukasza górnickiego czym jest.
Czym jest dworzanin polski łukasza górnickiego znaczenie w Motywy literatura D .
