Co znaczy ANTYK I MACIEJ KAZIMIERZ SARBIEWSKI:
Na fali reform chrześcijaństwa: protestanckiej i katolickiej, w szczególności zaś w ostatniej ćwierci XVI stulecia pojawił się zamiast renesansowego, chrześcijański humanizm i otworzył przed sztuką i poezją nowe perspektywy, stawiając im także nowe wymogi powiązane z koniecznością uzgodnienia traditio pagana i traditio christiana. O barokowej recepcji literaturze Horacego tak faktycznie nie mogło być jednak mowy do momentu, gdzie nie nastąpiło zakończenie i zamknięcie procesu odrodzeniowego przyswajania dziedzictwa starożytnego - z jego kultem klasyczności i pietyzmem dla dzieł pogańskiego antyku. Po utwory Horacego sięgali poeci jezuiccy, parafrazując je i trawestując w duchu potrydenckiego katolicyzmu. Ich imitacje - wysnute wprost z tradycji biblijno chrześcijańskiej - horacjańską, "zewnętrzną" formę: strofikę, zwroty, słownictwo i obrazowanie, łączą z kultem świętych (w szczególności z adoracją Najświętszej Marii Panny) i laudacjami papieża i macierzystego Towarzystwa.
Dziedzictwo starożytności grecko rzymskiej - wprzęgnięte w machinę reformacyjną - musiało być poddane "oczyszczającym" przeróbkom i adaptacjom. Dziełu określania granic "dopuszczalnej" erudycji antycznej, opartej na wyselekcjonowanym repertuarze autorów i ich pism, patronował Antonio Possevino. W XVII w. opierając się na kanonu lektur (opatrzonego kościelnym imprimatur) uczyły wszystkie kolegia jezuickie. Z tego kręgu rekrutowała się znaczna część naśladowców i "parodystów" autora Exegi monumentum. Najwybitniejszymi horacjanistami jezuickimi, a zarazem mistrzami "parodii" (tzn. "utworu pisanego na podobieństwo innego utworu", lub także odmiennie "przekładu wiernego" albo "swobodnego") byli Jakob Balde i Maciej Kazimierz Sarbiewski - pierwszy bardziej klasyczny (ostentacyjnie sięgający po "poganizujące" obrazy, motywy, rekwizyty), drugi zaś wyraźnie chrześcijański (preferujący potrydencki "styl odbioru" wenuzyjskiej literaturze), pierwszy czczony jako Germaniae Horatius, drugi zaś jako pisarz laureatus obdarzony przydomkiem Horatius Christianus.
W miarę liczną grupę liryków Horacego określić można mianem sympotycznych - przeważnie to zaproszenia do biesiady, ponieważ życie (jak dowodzi pisarz) trzeba spełnić do końca, do ostatniej chwili, jak toast, wypijając czarę wina do dna, do ostatniej kropli. Ich kluczowym tematem jest więc uczta, oprawna w odpowiednie akcesoria: wieńce, kwiaty, muzykę, wino, pachnidła. Specjalne miejsce wśród nich zajmuje Carmen I, 9 - adresowana do Taliarcha pieśń o Sorakte, której refleksyjność zamyka się między wysnutą z ducha epikureizmu namową do korzystania z uroków życia a stoicką ufnością we wszechmoc bogów. Konstytutywne w owej pieśni przeciwstawienie: zewnętrze (natura i rozszalałe żywioły, symbolizujące zmianę) - wewnętrzne (dom i ognisko, znamionujące stałość), wysnute z uświęconej tradycją i stopizowanej opozycji: locus horridus - locus amoenus, stanowi tło i oprawę dla melancholijnych refleksji o człowieczym życiu zdeterminowanym boskimi wyrokami. Umoralniające zalecenia, szczególnie istotne w jesieni i zimie życia ludzkiego, powtarza Jan Kochanowski w Pieśni I, 14 - podążając tropem Horacjuszowej Carmen I, 9, wyzyskując znaczną u wielu artystów renesansowych paralelę między życiem człowieka a cyklem przyrody.
Nacechowana umiarem i elegancją klasyczność literaturze Macieja Kazimierza Sarbiewskiego nie ulegała skrajnościom estetyki barokowej, raczej po chrześcijańsku (nie gardząc doświadczeniami artystów renesansowych, w tej liczbie również Jana Kochanowskiego) wskrzeszała pogańską lirykę Horacego. Do zażyłości z literaturą ulubieńca Mecenasa autor De perfecta poesi przyznawał się chętnie (Lyr. III, 16). Dowodził jednak, Iż czerpie z niej wzorce formalne - metryczne, stylistyczne, kompozycyjne, frazeologiczne - w które wpisuje chrześcijańskie treści i idee. Jednym z wielu przykładów zewnętrznego upodobnienia do liryki wenuzyjskiej jest oda IV, 31: Ad Philidium Marabotinum - incipitem nawiązująca do Horacjuszowej Carmen I, 9: "Vides, ut altum fluminis otium...". Sarbiewski swym Vides, ut altum... (w. 1) odsyła do Horacjuszowego Vides, ut alta... (w. 1), tym skojarzeniem wzbogacając pole semantyczne ody adresowanej do Filidiusza Marabotyna. Wspólna obu utworom jest nie tylko przynależność do liryki inwokacyjnej, lecz i metrum - strofa alcejska. Z innych podobieństw zwraca uwagę fikcyjny adresat, przypadek quasi dialogowa warunkująca formę podawczą: monolog napomnienie, i podporządkowanie warstwy refleksyjnej opozycji: zewnętrzne - wewnętrzne. Autor Iter Romanum radykalnie chrystianizuje pieśń Horacego, przeistacza nastrój pogańskiej swawoli w aurę chrześcijańskiej pobożności, usuwając motywy bachiczne i erotyczne.
Na końcu księgi drugiej zbioru Carmina Horacy umieścił jeden ze swych najsłynniejszych manifestów poetyckiej dumy i sławy - Odę XX, wyzywająco indywidualistyczną, wyrazistą myślowo, ostentacyjnie deklaratywną i prowokacyjnie samoświadomą. Pieśń - inkrustowana fantastyczną a zarazem cudowną metamorfozą poety w łabędzia - opiewa ideę twórczej nieśmiertelności i w tym bliska jest patetycznej, majestatycznej odzie III, 30 (inc.: Exegi monumentum), podobnie także jak ona pełna jest dumy poetyckiej i wiary w ocalającą od niepamięci moc dzieł i przyszłą sławę:
Niezwykłe mając i niekruche skrzydła
Wzlecę pisarz z dwóch natur złożony
W przejrzysty eter nie będą już dłużej
Mieszkał na ziemi i wyższy nad zawiść
Wzgardzę miastami ja co z ubogiego
Rodu wyszedłem a goszczę u ciebie
Ja Mecenasie mój drogi nie umrę
Nie będę więźniem za wodami Styksu
"Łabędzia" oda Horacego cieszyła się specjalnymi względami potomnych. Kongenialną jej parafrazę, Pieśń II, 24 (inc.: Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony) pozostawił pisarz czarnoleski. Niejednokrotnie sięgał po nią Sarbiewski. W jednym z kilku wierszy sławiących papieża poetę Urbana VIII, w kunsztownej, zachowującej koloryt antyczny, pogański, a wzorowanej na pieśni I, 10 Kochanowskiego (inc.: Kto mi dał skrzydła, kto mię odział pióry) odzie I, 10: Laudes Urbani VIII Pontificis Maximi pisarz, na wstępie przywołał imię Horacego, aby w dalszych partiach podjąć motyw przemiany w łabędzia i lotu w przestworza. Podobnie uczynił w żartobliwej palinodii: Ad Albertum Turscium (IV, 32) - nie mniej jednak tu opisał pkt. zwrotny podniebnego lotu, twórczym rojeniom i Ikarowemu szybowaniu przeciwstawiając rzemiosło poetyckie i konkret łoża i krzesła.
Najbliższy wenuzyjskiego oryginału jest jednak wiersz E rebus humanis excessus (II, 5). "Słynna oda Horacego - stwierdza Elżbieta Sarnowska Temeriusz - wyrażająca przy udziale motywu przemiany poety w łabędzia wiarę w nieśmiertelną sławę twórcy [...] przerodziła się w opis porzucenia świata i wznoszenia się chrześcijanina ku niebiosom:
Porzucam ziemię: w przestwory mię nieście
Chmury i wichry. Już w dole, z daleka
Majaczą góry. Przy wichru szeleście
Państwa i ludy już sina obleka [śreżoga]
[ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ]
Na błędnych ludzkich rzesz znikome lenna
Spoglądam z góry. O losie człowieczy,
Niepewny zawsze i łzawy! O zmienna
Igraszko rodu i śmierci wszechrzeczy!
[ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ]
O morze Bóstwa, o wyspo, w śreżogę
Wieczności skryta, gdzie tętni ciągle życie!
O toni, której nie więżą wybrzeża,
Wchłoń Sarbiewskiego i pogrąż w zachwycie,
Co ból tęsknoty na zawsze uśmierza!
Oda Sarbiewskiego - pochylona nad złem tego czasu - kreśli katastroficzną wizję świata zdominowanego pychą, zawiścią i wrogością, pogrążonego w ustawicznych konfliktach i wojnach. Pisarz - kontemplujący "wszystek krąg ziemski", jego nędzę, ułomność i skażenie grzechem - wymienia kierunek poetyckiego lotu: niesiony na skrzydłach wichrów unosi się ku górze, aby ostatecznie wtopić się w przestwór niebieski, aby dostąpić pełnego zespolenia z Bóstwem. "Żaden z pisarzy renesansowych - pisze Tadeusz Bieńkowski - który naśladował ten utwór Horacego bądź podobną w treści odę Exegi monumentum (łącząc ją zwykle z zakończeniem Metamorfoz Owidiusza), nie zdecydowałby się na taką interpretację, zacierającą nie tylko całą wymowę ideową źródła antycznego, lecz również pozbawiającą samego pisarza możliwości wypowiedzi o sławie pośmiertnej i nieśmiertelności jego dzieł".
Marzenie nieśmiertelności - równie mocne w kręgach: pogańskim i chrześcijańskim - wyznacza kierunek "lotu" albo "wędrówki": zawsze ku górze, ku Ogromnej Niewiadomej. Dla jednych będzie to "wzlatywanie" na skrzydłach natchnienia poetyckiego ku sławie, dla drugich - "wznoszenie się" na skrzydłach wiary ku wieczności. Miejsc wspólnych i powinowactw literaturze XVII w. z Horacym jest jednak dużo, budują one przestrzeń duchową, tworzą misterną i zawikłaną sieć dróg, po których sprawnie poruszają się barokowi poeci, uważni i chłonni "czytelnicy" wenuzyjskiej literaturze.
Zobacz także: BIBLIA I STANISŁAW HERAKLIUSZ LUBOMIRSKI
Dziedzictwo starożytności grecko rzymskiej - wprzęgnięte w machinę reformacyjną - musiało być poddane "oczyszczającym" przeróbkom i adaptacjom. Dziełu określania granic "dopuszczalnej" erudycji antycznej, opartej na wyselekcjonowanym repertuarze autorów i ich pism, patronował Antonio Possevino. W XVII w. opierając się na kanonu lektur (opatrzonego kościelnym imprimatur) uczyły wszystkie kolegia jezuickie. Z tego kręgu rekrutowała się znaczna część naśladowców i "parodystów" autora Exegi monumentum. Najwybitniejszymi horacjanistami jezuickimi, a zarazem mistrzami "parodii" (tzn. "utworu pisanego na podobieństwo innego utworu", lub także odmiennie "przekładu wiernego" albo "swobodnego") byli Jakob Balde i Maciej Kazimierz Sarbiewski - pierwszy bardziej klasyczny (ostentacyjnie sięgający po "poganizujące" obrazy, motywy, rekwizyty), drugi zaś wyraźnie chrześcijański (preferujący potrydencki "styl odbioru" wenuzyjskiej literaturze), pierwszy czczony jako Germaniae Horatius, drugi zaś jako pisarz laureatus obdarzony przydomkiem Horatius Christianus.
W miarę liczną grupę liryków Horacego określić można mianem sympotycznych - przeważnie to zaproszenia do biesiady, ponieważ życie (jak dowodzi pisarz) trzeba spełnić do końca, do ostatniej chwili, jak toast, wypijając czarę wina do dna, do ostatniej kropli. Ich kluczowym tematem jest więc uczta, oprawna w odpowiednie akcesoria: wieńce, kwiaty, muzykę, wino, pachnidła. Specjalne miejsce wśród nich zajmuje Carmen I, 9 - adresowana do Taliarcha pieśń o Sorakte, której refleksyjność zamyka się między wysnutą z ducha epikureizmu namową do korzystania z uroków życia a stoicką ufnością we wszechmoc bogów. Konstytutywne w owej pieśni przeciwstawienie: zewnętrze (natura i rozszalałe żywioły, symbolizujące zmianę) - wewnętrzne (dom i ognisko, znamionujące stałość), wysnute z uświęconej tradycją i stopizowanej opozycji: locus horridus - locus amoenus, stanowi tło i oprawę dla melancholijnych refleksji o człowieczym życiu zdeterminowanym boskimi wyrokami. Umoralniające zalecenia, szczególnie istotne w jesieni i zimie życia ludzkiego, powtarza Jan Kochanowski w Pieśni I, 14 - podążając tropem Horacjuszowej Carmen I, 9, wyzyskując znaczną u wielu artystów renesansowych paralelę między życiem człowieka a cyklem przyrody.
Nacechowana umiarem i elegancją klasyczność literaturze Macieja Kazimierza Sarbiewskiego nie ulegała skrajnościom estetyki barokowej, raczej po chrześcijańsku (nie gardząc doświadczeniami artystów renesansowych, w tej liczbie również Jana Kochanowskiego) wskrzeszała pogańską lirykę Horacego. Do zażyłości z literaturą ulubieńca Mecenasa autor De perfecta poesi przyznawał się chętnie (Lyr. III, 16). Dowodził jednak, Iż czerpie z niej wzorce formalne - metryczne, stylistyczne, kompozycyjne, frazeologiczne - w które wpisuje chrześcijańskie treści i idee. Jednym z wielu przykładów zewnętrznego upodobnienia do liryki wenuzyjskiej jest oda IV, 31: Ad Philidium Marabotinum - incipitem nawiązująca do Horacjuszowej Carmen I, 9: "Vides, ut altum fluminis otium...". Sarbiewski swym Vides, ut altum... (w. 1) odsyła do Horacjuszowego Vides, ut alta... (w. 1), tym skojarzeniem wzbogacając pole semantyczne ody adresowanej do Filidiusza Marabotyna. Wspólna obu utworom jest nie tylko przynależność do liryki inwokacyjnej, lecz i metrum - strofa alcejska. Z innych podobieństw zwraca uwagę fikcyjny adresat, przypadek quasi dialogowa warunkująca formę podawczą: monolog napomnienie, i podporządkowanie warstwy refleksyjnej opozycji: zewnętrzne - wewnętrzne. Autor Iter Romanum radykalnie chrystianizuje pieśń Horacego, przeistacza nastrój pogańskiej swawoli w aurę chrześcijańskiej pobożności, usuwając motywy bachiczne i erotyczne.
Na końcu księgi drugiej zbioru Carmina Horacy umieścił jeden ze swych najsłynniejszych manifestów poetyckiej dumy i sławy - Odę XX, wyzywająco indywidualistyczną, wyrazistą myślowo, ostentacyjnie deklaratywną i prowokacyjnie samoświadomą. Pieśń - inkrustowana fantastyczną a zarazem cudowną metamorfozą poety w łabędzia - opiewa ideę twórczej nieśmiertelności i w tym bliska jest patetycznej, majestatycznej odzie III, 30 (inc.: Exegi monumentum), podobnie także jak ona pełna jest dumy poetyckiej i wiary w ocalającą od niepamięci moc dzieł i przyszłą sławę:
Niezwykłe mając i niekruche skrzydła
Wzlecę pisarz z dwóch natur złożony
W przejrzysty eter nie będą już dłużej
Mieszkał na ziemi i wyższy nad zawiść
Wzgardzę miastami ja co z ubogiego
Rodu wyszedłem a goszczę u ciebie
Ja Mecenasie mój drogi nie umrę
Nie będę więźniem za wodami Styksu
"Łabędzia" oda Horacego cieszyła się specjalnymi względami potomnych. Kongenialną jej parafrazę, Pieśń II, 24 (inc.: Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony) pozostawił pisarz czarnoleski. Niejednokrotnie sięgał po nią Sarbiewski. W jednym z kilku wierszy sławiących papieża poetę Urbana VIII, w kunsztownej, zachowującej koloryt antyczny, pogański, a wzorowanej na pieśni I, 10 Kochanowskiego (inc.: Kto mi dał skrzydła, kto mię odział pióry) odzie I, 10: Laudes Urbani VIII Pontificis Maximi pisarz, na wstępie przywołał imię Horacego, aby w dalszych partiach podjąć motyw przemiany w łabędzia i lotu w przestworza. Podobnie uczynił w żartobliwej palinodii: Ad Albertum Turscium (IV, 32) - nie mniej jednak tu opisał pkt. zwrotny podniebnego lotu, twórczym rojeniom i Ikarowemu szybowaniu przeciwstawiając rzemiosło poetyckie i konkret łoża i krzesła.
Najbliższy wenuzyjskiego oryginału jest jednak wiersz E rebus humanis excessus (II, 5). "Słynna oda Horacego - stwierdza Elżbieta Sarnowska Temeriusz - wyrażająca przy udziale motywu przemiany poety w łabędzia wiarę w nieśmiertelną sławę twórcy [...] przerodziła się w opis porzucenia świata i wznoszenia się chrześcijanina ku niebiosom:
Porzucam ziemię: w przestwory mię nieście
Chmury i wichry. Już w dole, z daleka
Majaczą góry. Przy wichru szeleście
Państwa i ludy już sina obleka [śreżoga]
[ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ]
Na błędnych ludzkich rzesz znikome lenna
Spoglądam z góry. O losie człowieczy,
Niepewny zawsze i łzawy! O zmienna
Igraszko rodu i śmierci wszechrzeczy!
[ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ]
O morze Bóstwa, o wyspo, w śreżogę
Wieczności skryta, gdzie tętni ciągle życie!
O toni, której nie więżą wybrzeża,
Wchłoń Sarbiewskiego i pogrąż w zachwycie,
Co ból tęsknoty na zawsze uśmierza!
Oda Sarbiewskiego - pochylona nad złem tego czasu - kreśli katastroficzną wizję świata zdominowanego pychą, zawiścią i wrogością, pogrążonego w ustawicznych konfliktach i wojnach. Pisarz - kontemplujący "wszystek krąg ziemski", jego nędzę, ułomność i skażenie grzechem - wymienia kierunek poetyckiego lotu: niesiony na skrzydłach wichrów unosi się ku górze, aby ostatecznie wtopić się w przestwór niebieski, aby dostąpić pełnego zespolenia z Bóstwem. "Żaden z pisarzy renesansowych - pisze Tadeusz Bieńkowski - który naśladował ten utwór Horacego bądź podobną w treści odę Exegi monumentum (łącząc ją zwykle z zakończeniem Metamorfoz Owidiusza), nie zdecydowałby się na taką interpretację, zacierającą nie tylko całą wymowę ideową źródła antycznego, lecz również pozbawiającą samego pisarza możliwości wypowiedzi o sławie pośmiertnej i nieśmiertelności jego dzieł".
Marzenie nieśmiertelności - równie mocne w kręgach: pogańskim i chrześcijańskim - wyznacza kierunek "lotu" albo "wędrówki": zawsze ku górze, ku Ogromnej Niewiadomej. Dla jednych będzie to "wzlatywanie" na skrzydłach natchnienia poetyckiego ku sławie, dla drugich - "wznoszenie się" na skrzydłach wiary ku wieczności. Miejsc wspólnych i powinowactw literaturze XVII w. z Horacym jest jednak dużo, budują one przestrzeń duchową, tworzą misterną i zawikłaną sieć dróg, po których sprawnie poruszają się barokowi poeci, uważni i chłonni "czytelnicy" wenuzyjskiej literaturze.
Zobacz także: BIBLIA I STANISŁAW HERAKLIUSZ LUBOMIRSKI
- Co znaczy ANTAGONIZM WIESZCZÓW:
- Porównanie współczesna polonistyka, od czasów monograficznego ujęcia tego zagadnienia w książce Manfreda Kridla (Lwów 1925) zwyczajna nazywać wzajemne literackie i towarzyskie relacje Słowackiego i Mickiewicza antyk i maciej kazimierz sarbiewski co znaczy.
- Krzyżówka AWANGARDA TZW. DRUGA:
- Dlaczego nazwa przypisana tendencjom i inicjatywom literackim obecnym w poezji dwudziestolecia od początku lat 30. Do zjawisk kręgu Drugiej Awangardy zaliczyć można twórczość J. Czechowicza i szkoły antyk i maciej kazimierz sarbiewski krzyżówka.
- Co to jest ASYMILACJA:
- Jak lepiej przedmiotów programu pozytywistycznego był postulat asymilacji mniejszości narodowych - w pierwszej kolejności Żydów; zwracano także uwagę na mniejszość ukraińską i białoruską. Podobnie jak w dobie antyk i maciej kazimierz sarbiewski co to jest.
- Słownik AUTENTYZM:
- Kiedy kierunek w literaturze polskiej drugiej połowy lat 30. Ukształtował się pod wpływem redagowanego i wydawanego w Ostrzeszowie Wielkopolskim poprzez Stanisława Czernika czasopisma Okolica pisarzy antyk i maciej kazimierz sarbiewski słownik.
- Czym jest APOKRYFY:
- Od czego zależy apokryphos - ukryty, tajemny, niepewnego pochodzenia) to w rozumieniu kościelnym pisma starożydowskie albo starochrześcijańskie nawiązujące treściowo, gatunkowo i stylistycznie do historii biblijnej antyk i maciej kazimierz sarbiewski czym jest.
Czym jest antyk i maciej kazimierz sarbiewski znaczenie w Motywy literatura A .
