Postać JAN AMOR TARNOWSKI biografia

Kim był JAN AMOR TARNOWSKI co zrobił: 1 4 8 8 - 1 6 m a j a 1 5 6 1Należał do grona znakomitych wodzów polskich XVI w. Pochodził z senatorskiej rodziny, był synem kasztelana krakowskiego, Jana Amora Tarnowskiego i Barbary z Rożnowa (wnuczki Zawiszy Czarnego). Po studiach w Akademii Krakowskiej dostał wszechstronne wykształcenie humanistyczne. Młodość spędził na dworze kardynała Fryderyka Jagiellończyka, lecz inicjalnie zdecydował się na karierę wojskową. Swój chrzest bojowy przeżył pod okiem hetmana Konstantego Ostrogskiego w trakcie wojny z Moskwą. Brał również udział jako dowódca chorągwi jazdy w wyprawie mołdawskiej w 1512 r., zakończonej zwycięstwem nad Tatarami pod Wiśniowcem. W 1517 r. wyjechał na kilka lat za granicę. Na początku zwiedzał państwa europejskie, a w 1518 r. udał się do Ziemi Świętej i wziął udział w wyprawie króla Portugalii, Emanuela I, do Afryki Płn. Po powrocie uczestniczył w wojnie Habsburgów z Turcją w 1521 r. Trzy lata potem, w trakcie jednego z licznych najazdów podległych sułtanowi Ojciec-rów krymskich na Rzeczpospolitą, powiodło mu się rozbić znaczący zagon turecki pod Lwowem. W 1527 r. dostał wakującą po zgonu Mikołaja Firleja buławę hetmana wielkiego koronnego. Idealnie znający obowiązki nowoczesnej sztuki wojennej dzięki obserwacjom, które poczynił na zachodzie Europy, i solidnym, samodzielnym studiom wojskowym, rozumiał potrzebę utworzenia stałej armii, dysponującej nie tylko jazdą, lecz również oddziałami piechoty i artylerii. Dzięki kontaktom z kanclerzem koronnym, Janem Łaskim powiodło mu się przeforsować reformę wojskową, której efektem miało być zabezpieczenie zagrożonej granicy południowo-wschodniej. Fundamentem tych zmian miało być sfinansowanie rozbudowy zaciężnej piechoty i artylerii. Trwałą pozostałością okazało się jednak tylko sfinansowanie tak zwany obrony potocznej. Były to niewielkie liczebnie oddziały wojskowe utrzymywane na granicy na wydatek króla. Sławę wybitnego wodza przyniosły mu wojny z Turcją i Mołdawią. Po klęsce pod Mohaczem w 1526 r. Polska początkowo sprzyjała Janowi Zapolyi, sojusznikowi sułtana Sulejmana Wspaniałego. Po jego zgonu na nowo wybuchł jednak konflikt o Mołdawię, kiedy tamtejszy nowy hospodar, Piotr Raresz, zwany Petryłą, uciekł się do poparcia tureckiego. Stało się to powodem wyprawy na Mołdawię hetmana Tarnowskiego. Rozgromił wówczas na początku Wołochów w bitwie pod Gwoźdźcem (1530), a 22 sierpnia 1531 r. niewielkie siły polskie (6 tys.) pod jego dowództwem rozbiły pod Obertynem liczącą 17 tys. armię mołdawską, dowodzoną poprzez hospodara Petryłę. Efekt ten zawdzięczał mistrzowskiemu wykorzystaniu taktyki taborowej. Mimo świetnego zwycięstwa, "pokój dożytowni" z Turcją, podpisany w 1538 r., potwierdzał utratę poprzez Polskę Mołdawii, pozostawiając jednak w jej granicach sporne dotąd Pokucie. Tarnowskiemu powiodło się również z sukcesem zakończyć wojnę z Księstwem Moskiewskim (1534-1537). Poprzez całe życie był zwolennikiem silnej władzy królewskiej, starając się wspierać Zygmunta Starego, zanim ten nie zdecydował się na kompromis ze szlachtą po "wojnie kokoszej". Stał również wiernie u boku następnego króla, Zygmunta Augusta, nawet w momencie kryzysu związanego z jego małżeństwem z Barbarą, jednakże ostatecznie oznaczało to utratę jego wpływów na rzecz Radziwiłłów. Za wierną służbę następnym władcom spotykały go liczne honory, prócz posiadania buławy hetmańskiej był również wojewodą ruskim i kasztelanem krakowskim. W 1559 r. ze względu wieku złożył godność hetmańską. Do jego zgonu urząd pozostał nieobsadzony. Był nie tylko znakomitym wodzem, lecz również jednym z niewielu teoretyków sztuki wojskowej w gronie znakomitych polskich dowódców XV-XVI w. Napisał dzieło Consilium rationis bellicae (porada kwestie wojennej). Rozprawa ta została wydana w 1558 r. pod łacińskim tytułem, lecz napisana po polsku. Dla wielu pokoleń dowódców polskich w XVII w. była fundamentalnym podręcznikiem polskiej sztuki wojennej. (RK)